Hôm Chúa Nhật 29.2.2004, Tổng Thống Jean Bertrand Aristide của Haiti đã được CIA Mỹ áp tải ra đi, có Thủy Quân Lục Chiến Mỹ “dàn chào”, gióng hệt Tổng Thống Nguyễn Văn Thiệu bị áp tải ra đi vào tối 25.4.1975!

Ông Jean Bertrand Aristide đã từng là một linh mục, luôn hô hào tranh đấu cho người nghèo và đòi hỏi Giáo Hội Công Giáo phải dấn thân vào việc cải tạo xã hội để giải thoát người nghèo, tại sao ra nông nổi này?

“Người Việt quốc gia” đã chiến đấu và sống với Mỹ gần 50 năm, thường tự hào là “đi guốc trong bụng Cộng Sản” và “đi guốc trong bụng Mỹ”, nhưng trong thực tế, biết rất ít về Mỹ và thường bị biến thành công cụ mà vẫn cứ tưởng mình đang phục vụ đất nước! Vụ Tổng Thống Aristide là một bài học nữa có thể giúp “người Việt quốc gia” hiểu rõ hơn về người Mỹ và đất nước này, hiểu rõ hơn cách tranh đấu theo kiểu Mỹ với những hậu quả của nó.

I.- MỘT NƯỚC HAITI KHỐN CÙNG

Haiti là một quần đảo nằm trên biển Caribbean, có diện tích 10.714 dặm vuông, tức 27.750 cây số, tương đương diện tích tiểu bang Maryland của Mỹ, 2/3 là núi. Dân số khoảng 7.527.000 người, 95% là người da đen Phi Châ và 5% là người Âu Châu. Đa số nghèo khổ và thất học, chỉ 45% dân số biết chữ.

Haiti do Christopher Columbus khám phá ra ngày 6.12.1492 và đặt tên là Hispaniola, có nghĩa là Tiểu Tây Ban Nha. Sau đó, vùng này trở thành thuộc địa của Tây Ban Nha. Năm 1697 Tây Ban Nha bán lại cho Pháp và trở thành thuộc địa Pháp, được đặt tên là Saint Domingue. Các nô lệ Phi Châu được đưa tới đây để khai thác.

Năm 1791 người nô lệ nổi loạn và năm 1801 họ tuyên bố độc lập. Năm 1802, vua Napoléon gởi quân đến dẹp, nhưng thất bại. Năm 1804 người nô lệ đã thắng và đổi tên nước thành Haiti, có nghĩa là Miền Đất Núi, và tôn Jean Jacques Dessaines lên làm Hoàng Đế.

Người dân Haiti tưởng rằng sau khi độc lập, mọi người sẽ sung sướng. Nhưng sự thật khác hẳn. Nhiều vụ tranh chấp đã xẩy ra. Chỉ hai năm sau, Jean Jacques Dessaines đã bị ám sát. Các nhà độc tài kế tiếp nhau nắm chính quyền, gây ra những chính biến liên tục trong suốt hai thế kỷ 19 và 20, chưa kể những tranh chấp giữa các nhóm da đen ở phía Bắc và lai da trắng (maluttos) ở phía Nam.

Hoa Kỳ đã đem quân chiếm quần đảo này từ 1915 - 1934, tạo ra một thời gian ổn định. Năm 1918 Hoa Kỳ giúp Haiti soạn thảo và ban hành một hiến pháp để xây dựng dân chủ theo kiểu Mỹ tại Haiti, nhưng cũng như người Pháp, Hoa Kỳ đã thất bại trong việc làm biến đổi con người Haiti.

Năm 1945, ông Dumarsais Estimé được chọn làm Tổng Thống và thiết lập một chế độ dân chủ. Nhưng chề độ dân chủ này chỉ tồn tại được 4 năm. Năm 1949, Tướng Paul Magloire làm đảo chánh và tái lập chế độ độc tài. Năm 1957, Dr. Francois Duvalier được bầu làm Tổng Thống. Ông này còn độc tài khét tiếng hơn các nhà lãnh đạọ trước đó. Ông chủ trương dùng cảnh sát và mật vụ để bảo vệ chế độ. Ông bị ám sát năm 1971. Con ông là Jean Claude Duvalier lên thay, Claude Duvalier có biệt danh là “Papa Doc”, cũng độc tài như cha. Đầu thập niên 1980s, Haiti bị tai họa bệnh AIDS, kinh tế suy sụp, nhiều cuộc nổi loạn đã xảy ra. Năm 1986 “Papa Doc” phải bỏ nước ra đi. Quân đội đứng ra lãnh đạo chính quyền.

Do áp lực của Hoa Kỳ, năm 1988, quân đội đã tổ chức bầu cử và ông Leslie Manigat đắc cử Tổng Thống. Ông Manigat muốn giải nhiệm Tướng Henry Namphy nên vào tháng 8 năm 1988, Tướng này làm đảo chánh và lên nắm chính quyền. Nhưng năm 1990, Mỹ lại dùng Tướng Prosper Avril lật đổ Tướng Namphy và tổ chức bầu cử. Ông Jean Bertrand Aristide ra tranh cử và đắc cử vẻ vang.

II.-ARISTIDE: HY VỌNG CỦA HAITI!

Jean Bertrand Aristide sinh ngày 15.1.1953 tại thành phố Port Salut của Haiti. Gia đnh ông chuyển về thủ đô Port au Prince và ông được học ở trương của Sư Huynh Dòng Salesian. Đây là một dòng do thánh Gioan Don Bosco thành lập năm 1864 để săn sóc và giáo dục những trẻ bụi đời, nên Aristide đã thấm nhuần được tinh thần sống vì người nghèo khó ngay khi còn nhỏ.

Học xong trung học, năm 1974 ông theo học tại College Notre Dame ở Cap-Haitian. Sau đó, ông xin vào làm tập sinh ở chủng viện của Dòng Salesian ở La Vega thuộc Cộng Hòa Dominican. Năm sau, ông quay về Haiti, học triềt học tại Đại Chủng Viện Notre Dame. Đậu xong Cử Nhân, ông qua học State University of Haiti và đậu Tiến Sĩ Triết Học.

1.- Vào đời bằng sứ mạng của một linh mục

Năm 1979, Aristide đến Roma và Do Thái học thêm về thần học và thánh kinh. Ông trở lại Haiti và ngày 3.7.1983 được Giám Mục Haiti là Willy Romlus phong chức linh mục. Ông được chỉ định coi sóc giáo xứ Saint Joseph, một giáo xứ nghèo ở ngoại ô thủ đô Port au Prince. Sau đó, ông về coi sóc giáo xứ St. Jean Bosco trong một khu ổ chuột rộng lớn của thủ đô Port au Prince. Tại đây, ông trở thành một nhà tranh đấu cho người nghèo và cho nhân quyền. Năm 1986, ông thành lập trung tâm La Fanmi Selavi (Gia Đình là Sự Sống) để cung cấp nơi ăn chốn ở và giáo dục cho các trẻ không nhà. Ông cũng đã thành lập đài phát thanh Radio Soleil, dùng làm công cụ phê phán những bất công trong chế độ do Tổng Thống Duvalier lãnh đạo. Danh tiếng ông nổi lên từ đó.

Vào tháng 4 năm 1986, khi chế độ Duvalier sụp đổ, ông tổ chức một cuộc biểu tình lớn tiến về nhà tù Fort Dimanche để tưởng nhớ trên 30.000 người đã bị chế độ Duvalier tàn sát. Quân đội Haiti nổ súng vào đoàn biểu tình đang đứng cầu nguyện, nhưng ông vẫn lên án chế độ trên đài phát thanh Radio Soleil. Ông trở thánh đối tượng của cảnh sát và mật vụ và đã bị mưu sát ít nhất 9 lần, nhưng đều thoát được.

2.- Theo phái “thần học giải phóng”

Về giáo thuyết, ông theo phái “thần học giải phóng” (liberation theology) do một số giáo sĩ vùng Nam Mỹ đề xướng vào đầu thập niên 1960s. Thuật ngữ “thần học giải phóng” được Linh mục Gustavo Guitiérrez, người Peru, xử dụng lần đầu tiên vào năm 1973. Giáo phái này đã phân tích lịch sử theo thuyết đấu tranh giai cấp, kết hợp đức tin Kitô giáo với sự dấn thân làm thay đổi xã hội, tin rằng Thánh Kinh của Chúa Kitô đòi hỏi phải phục vụ ưu tiên người nghèo khó và giáo hội phải dấn thân vào việc đấu tranh cho sự công bình về chính trị và kinh tế trên toàn thế giới, nhất là trong Thế Giới Thứ Ba. Sau Công Đồng Vatican II và Hội Nghị II của Hội Đồng Giám Mục Mỹ Châu Latin ở Colombia, một phong trào tranh đấu cho người nghèo được phát động mạnh, đưa tới bạo động.

Các nhà thần học của Giáo Hội Công Giáo nhìn nhận mục tiêu mà nhóm “thần học giải phóng” đưa ra là mục tiêu của Giáo Hội Công Giáo, nhưng chỉ trích giáo thuyết này đã vi phạm hai sai lầm quan trọng sau đây: Thứ nhất là giáo thuyết đã lấy đấu tranh giai cấp của Kark Mark làm nền tảng, một căn bản hoàn toàn sai lầm. Thứ hai, giáo thuyết đã phá vở lằn ranh giữa giáo quyền và thế quyền, đòi hỏi Giáo Hội phải dấn thân vào các cuộc cách mạng, kể cả bạo động, để làm thay đổi các chế độ bất công, trong khi Giáo Hội chủ trương tách tôn giáo ra khỏi chính trị. Vì thế, phong trào “thần học giải phóng” bị Giáo Hội ngăn chận.

3.- Đi vào chính trị

Mặc dầu không được Giáo Hội chấp nhận, Aristite vẫn nhân danh Giáo Hội Công Giáo dấn thân vào việc thực hiện một cuộc cách mạng. Ngày 11.9.1988, nhà thờ St. Jean Bosco bị một nhóm ác ôn côn đồ tấn công khi Linh mục Aristide đang cử hành thánh lễ. Hàng chục tu sĩ của Dòng bị hạ sát và nhà thờ bị sụp đổ. Aristide bị trục xuất khỏi Dòng Salesian vì đã vượt ra khỏi lằn ranh giữa tôn giáo và chính trị.

Tuy bị truất quyền thi hành chức vụ linh mục, Aristide vẫn được tiếp tục điều khiển trung tâm La Fanmi Selavi. Ông bắt đầu đứng lên lãnh đạo một phong trào đòi thực hiện dân chủ và được nhiều người ủng hộ.

Năm 1990, khi Haiti tổ chức bầu cử Tổng Thống, Arustide ra tranh cử và đắc cử vẻ vang với 67% tổng số phiếu. Ông nhận chức Tổng Thớng Haiti ngày 7.2.1991 với nhiệm kỳ 5 năm. Nhưng trước ngày ông tuyên thệ nhận chức, trung tâm La Fanmi Selavi bị đốt cháy, bốn đứa trẻ bị chết.

Lên cầm quyền, ông thực hiện ngay các chương trình chống tham những, chống buôn ma túy, áp dụng luật thuế một cách công bằng và cung cấp các dịch vụ cần thiết cho dân chúng. Nhờ vậy, phong trào đi tỵ nạn của Haiti giảm xuống còn một nữa. Hoa Kỳ và các quốc gia trên thế giới ca ngợi ông.

Nhưng ngày 30.9.1991, Tướng Cedras làm đảo chánh, ông bị lật đổ, phải đi lưu vong. Trước hết ông đến Venezuela và ở hai năm rưởi tại đây, sau đó đến Washington DC. Tuy bị lật đổ, Hoa Kỳ và các quốc gia trên thế giới vẫn công nhận ông là Tổng Thống chính thức của Haiti. Hoa Kỳ và các quốc gia thuộc khối Tổ Chức Các Quốc Gia Mỹ Châu đã quyết định cấm vận Haiti để áp lực buộc Quân Đội phải trao quyền lại cho Tổng Thống Aristide. Tháng 10 năm 1993, Hoa Kỳ phong tỏa hải cảng Port-au-Prince và Tổng Thống Clinton ra lệnh đưa 20.000 quân đổ bộ vào Haiti. Quân đội thấy không thể kháng cự nổi Hoa Kỳ, đã tuyên bố trao quyền lại cho Tổng Thống Aristide kể từ ngày 15.10.1994. Quân đội Hoa Kỳ thay vì đóng vai trò “giải phóng” Haiti, đã trở thành quân đội bảo vệ an ninh cho Haiti, giúp Aristide tiếp thu và củng cố chính quyền. Đến ngày 31.3.1995 Hoa Kỳ mới giao lại cho Liên Hiệp Quốc.

Công việc đầu tiên của Aristide khi trở lại nắm quyền là giải tán quân đội và thành lập lực lượng cảnh sát dân sự để thay thế. Sau đó, tiếp tục thực hiện các chương trình cải cách mà ông đã đưa ra. Với những công trạng này, ông được nhiều giải thưởng quốc tế như Oscar Romeo, Martin Luther King International Stateman and Ecumenial, Aix-la-Chappelle Peace Price, v.v.

Tháng 1 năm 1996, ông kết hôn với Mildred Trouillot, một luật sư Mỹ gốc Haiti. Bà là cố vấn pháp lý của ông trong suốt thời kỳ lưu vong. Ông có với bà hai đứa con gái.

Tháng 2 năm 1996, với sự giúp đỡ của Hoa Kỳ, một cuộc bầu cử Tổng Thống tự do và trong hòa bình đã được thực hiện trên đất Haiti. Theo hiến pháp Haiti, sau nhiệm kỳ 5 năm, ông Aristide không còn được ra tranh cử nữa, nên ông đã giúp ông René Preval thắng cử.

4.- Chặng đường đi xuống

Năm 2000, lực lượng bảo vệ hòa bình của Liên Hiệp Quốc rời khỏi Haiti. Tình hình chính trị trở lại rối loạn, kinh tế Haiti sụp đổ, 50% dân chúng thất nghiệp. Một làn sóng di cư qua Hoa Kỳ lại bùng nổ làm Hoa Kỳ lo lắng. Trong cuộc bầu cử Tổng Thống vào tháng 5, mặc dầu không được hiến pháp cho phép, ông Aristide vẫn ra tranh cử và tái đắc cử qua một cuộc bầu cử bị tố cáo là gian lận. Ngày 2.8.2001, Jean Bertrand Aristide đã tuyên thệ nhậm chức Tổng Thống Haiti trước Quốc Hội với Kinh Thánh trên tay. Ông cam kết sẽ phục hồi đất nước từ nghèo khó và tranh giành quyền lực chính trị. Ông được người tiền nhiệm quàng lên vai trái giải băng 2 màu xanh đỏ, biểu tượng của nguyên thủ, trong khi hàng ngàn vũ công nhảy múa diễn hành trên đường phố. Dân nghèo mừng thấy ông Aristide trở lại. Hoa Kỳ đã gửi Đại Sứ đến dự lễ nhận chức của ông, nhưng Pháp và Liên Hiệp Âu Châu từ chối để bày tỏ sự không chấp nhận kết quả cuộc bầu cử đã bị tố cáo gian lận.

Vì bị chống đối, ông Aristide đã thi hành các biện pháp độc tài để bảo vệ địa vị. Ông cấu kết với các thành phần tham nhũng làm nền kinh tế suy sụp nhanh hơn. Tệ hại hơn nữa, ông dùng các băng đảng để đàn áp những thành phần hay phê phán chế độ và các thành phần đối lập. Nhiều tổ chức chống đối nổi lên và được dân chúng ủng hộỉ. Giáo Hội Công Giáo cũng đã lên tiếng phê phán và cảnh cáo ông.

Trong thánh lễ hôm Chúa Nhật 11.1.2003, Đức Giám Mục Pierre-André Dumas đã nghiêm khắc lên án nạn tham nhũng, đàn áp và tình trạng vô chính phủ mà ngài nói là do chính quyền Aristide tạo ra. Ngài tuyên bố: “Chúng ta phải lấy lại sức mạnh và nắm lại vận mệnh quốc gia.” Sau đó, một cuộc xuống đường đã diễn ra tại thủ đô Port-Au-Prince để phản đối Tổng Thống Jean-Bertrand Aristide. Đoàn biểu tình với khoảng 10.000 người tham dự đã đi qua nhiều đường phố của thủ đô. Những cuộc biểu tình cũng đã xẩy ra tại nhiều thành phố khác. Các cơ sở thương mại đã đồng loạt đóng cửa để phản đối Tổng Thống Aristide.

Một bản báo cáo của Uũy Ban Công Lý Và Hoà Bình Haiti công bố vào tháng 4 năm 2003 cho biết rằng giết người, bạo hành, bắt cóc và một chuỗi các tội ác khác đã xảy ra hằng ngày ở Haiti. Có 117 người chết trong 4 tháng đầu năm. Hội đồng Giám Mục Haiti đã tuyên bố: “Chúng tôi nhận thấy rằng tình đoàn kết giữa con người với nhau đã tan biến. Chúng tôi lo lắng về sự cẩu thả của một số người nắm giữ vận mệnh của những người khác”.

Các phe nhóm đối lập tố cáo Tổng Thống Aristide đã thất hứa, không giúp đỡ cho những người nghèo khó, để nạn hối lộ và buôn lậu ma tuý lộng hành. Hôm 5.2.2004, phe nổi dậy do Guy Philippe lãnh đạo đã chiếm thành phố Gonaives ở phía Tây Haiti rồi từ đó tiến về thủ đô Haiti khiến Hoa Kỳ và Pháp tuyên bố muốn Aristide phải ra đi để có sự ổn định tại Haiti.

III.- BỊ BẮT CÓC HAY BỎ CHẠY?

Phóng viên của hãng thông tấn AP cho biết đã nhìn thấy một chiếc phản lực cơ màu trắng cất cánh khỏi phi trường Port Au Prince vào lúc 6 giờ 45 ngày 29.2.2004. Leslie Voltaire, một Bộ Trưởng và Cố Vấn của Tổng Thống Jean Bertrand Aristide, xác nhận rằng Tổng Thống Aristide và trưởng ban cận vệ của ông là Frantz Gabriel có mặt trên máy bay này.

Sau đó, ông Randall Robinson, một nhà đấu tranh người Mỹ gốc Phi Châu, cho biết chính Tổng Thống Aristide đã nói với ông qua điện thoại hôm 1.3.2004 rằng ông bị các quân nhân Mỹ dí súng bắt cóc và lật đổ ông bằng một cuộc đảo chánh. Họ nói rằng họ sẽ bắn ông nếu ông không chịu ra đi. Hiện nay ông đang bị bắt làm tù nhân tại Điện Phục Hưng ở thủ đô Bangui của nước Cộng Hòa Trung Phi.

Sự tiết lộ này đã gây ra nhiều phản ứng bất lợi cho Mỹ. Các nhà lãnh đạo vùng Caribbean đòi tổ chức một cuộc điều tra độc lập về sự ra đi của Tổng Thống Aristide và ám chỉ rằng họ sẽ không đóng góp quân cho lực lượng gìn giữ hòa bình Liên Hiệp Quốc tại Haiti. Thủ Tướng Patterson của Jamaica, đại diện cho Cộng Đồng Caribbean gồm 15 nước, tuyên bố rằng "sự ra đi vì bị ép buộc của Tổng Thống Aristide là một tiền lệ nguy hiểm đối với mọi nhà lãnh đạo dân cử". Các dân biểu Mỹ cũng lên tiếng phản đối.

Phát ngôn viên Tòa Bạch Ốc là McClellan nói rằng các phụ tá của Aristide đã tiếp xúc với Đại Sứ Mỹ tại Haiti hôm thứ bảy (28.2.2004) và yêu cầu Hoa Kỳ bảo vệ ông Aristide nếu ông từ chức. Đại sứ Mỹ tham khảo ý kiến Hoa Thịnh Đốn rồi gọi các phụ tá của Aristide và bảo họ rằng nếu Aristide quyết định từ chức, thì Hoa Kỳ “sẽ dễ dàng cho ông ra đi”. Hoa Kỳ đã cho một máy bay tới Haiti bốc ông Aristide. Máy bay đã tới lúc 4 giờ 30 sáng Chúa Nhật 29.2.2004. Ông Aristide được chính các vệ sĩ của ông bảo vệ đi ra phi trường.

Bộ Trưởng Quốc Phòng Donald H. Rumsfeld cực lực bác bỏ sự cáo buộc rằng ông Aristide đã bị Hoa Kỳ buộc phải ra khỏi nước, còn Ngoại Trưởng Colin Powell nói rằng ông Aristide tự ý lên máy bay Mỹ chứ chẳng có ép buộc gì cả.

Ông Alexandre, Chánh án Toà án Tối cao Haiti, tạm lãnh quyền Tổng Thống theo Hiến Pháp Haiti. Nhưng hôm 8.3.2004, ông Aristide tuyên bố ông đã bị bắt cóc và hiện nay vẫn còn là Tổng Thống hợp pháp của Haiti.

IV.- TẠI SAO MỸ PHẢI CAN THIỆP?

Các nhà phân tích đã đưa ra hai lý do chính khiến Mỹ phải nhảy vào Haiti:

Lý do thứ nhất: Hoa Kỳ thường coi vùng biển Caribbean là “ao nhà” của Mỹ. Mỹ có trách nhiệm phải thu xếp, các nước khác không được đụng tới.

Lý do thứ hai: Làn sóng tỵ nạn của Haiti sẽ gây phiền hà cho Mỹ.

Hôm 25.2.2004, vài giờ sau khi TT Bush kêu gọi dân Haitii đừng rời bỏ đất nước bất kể bạo lực đang leo thang, một tàu vận tải ven biển có 22 người Haitii ở trên đã bị Tuần Duyên Mỹ chận lại ngoài bờ biển Miami. Hôm 28.2.2004, 336 người Haiti bị chận giữa biển đã bị cưỡng bách hồi hương.

Trong các cuộc biến loạn từ năm 1991 đến 1994 tại Haiti, Duyên Phòng Mỹ đã trả về hầu hết trong số 65.000 người Haiti di tản qua Mỹ.

Chúng ta nhớ lại khi Nam Dương đem quân xâm chiếm Đông Timor, các cuộc tàn sát dã man đã xẩy ra, hàng trăm ngàn người đã chạy qua Úc. Lúc đó Mỹ vẫn làm ngơ vì quyền lợi Mỹ không bị xâm phạm. Trong khi đó, Úc phải đứng ra tìm mọi cách chấm dứt cuộc chiến này để đưa người tị nạn quay lại Đông Timor.

Nhật báo The Miami Herald viết rằng điều đáng sợ nhất là chính phủ Mỹ đã không thèm thanh lọc dù chỉ giả vờ. Họ đã xua đuổi những người tỵ nạn trở về Haiti, dù phải chịu khủng bố, giam cầm hoặc giết chết trên quê hương họ. Hành động này hoàn toàn trái với Công Ước Quốc Tế Về Quyền Tỵ Nạn mà Hoa Kỳ từng ký kết năm 1951.

V.- NHÌN NGƯỜI NGHĨ ĐẾN TA

Qua các biên động ở Haiti, chúng ta có thể rút ra các bài học sau đây:

Bài học 1: Mỹ hành động vì quyền lợi Mỹ: Mỹ thường bị coi là “Sen-đầm quốc tế”, hay can thiệp vào những chuyện trên thế giới, bất chấp quốc tế công pháp. Nhưng không phải chuyện gì Mỹ cũng nhảy vào. Mỹ chỉ nhảy vào khi quyền lợi của Mỹ bị xâm phạm hay đe dọa mà thôi.

Trên lãnh vực chính trị và kinh tế, chính phủ Hoa Kỳ ban hành nhiều đạo luật để làm áp lực bảo vệ quyền lợi của Hoa Kỳ, chẳng hạn như đạo luật về quyền di dân, đạo luật về quyền của người lao động, đạo luật về nhân quyền, đạo luật về quyến tự do tôn giáo, đạo luật về tài trợ, v.v. Chúng ta có thể nhận diện các đạo luật thuộc loại này không có gì khó khăn, vì đạo luật nào thuộc loại đó cũng có một câu thòng, nói rằng nếu xét thấy vì lợi ích quốc gia, Tổng Thống có quyền từ bỏ việc áp dụng sự trừng phạt. Vì các đạo luật đó chỉ được lập ra để bảo vệ quyền lợi kinh tế của Mỹ, chúng ta không thể dùng để “giải phóng” quê hương khỏi chế độ cộng sản như một số người thường mơ tưởng.

Bài học 2: Dứt khoát không dùng tôn giáo để đạt mục tiêu chính trị. Một số giáo sĩ Nam Mỹ đã đưa ra “thần học giải phóng” để thúc đẩy Giáo Hội Công Giáo phải đứng ra làm cách mạng để giải phóng người nghèo. Nhưng kinh nghiệm lịch sử cho thấy, khi tôn giáo bước vào chính trị, rối loạn sẽ phát sinh, cả giáo hội lẫn xã hội đều bị tổn thương, vì hai lãnh vực hoàn toàn khác nhau. Vụ linh mục Aristide là một thí dụ điển hình.

Trong những năm qua, nhóm Phong Trào Giáo Dân Việt Nam Hải Ngoại cũng đã nhiều lần thúc đẩy Giáo Hội Việt Nam và cả Tòa Thánh Vatican đi vào các hoạt động chính trị phiêu lưu, nhưng chẳng ai nghe họ. Trong phạm vi tôn giáo, Giáo Hội có nhiệm vụ kêu gọi thực hiện công lý, giải phóng người nghèo, đồng thời khuyến cáo và hướng dẫn người tín hữu giáo dân thực hiện những điều đó, nhưng Giáo Hội không thể làm thay họ được.

Bài học 3: Thiếu giáo dục, không thể có phát triển và dân chủ được. Đa số dân Haiti là người nô lệ Phi Châu, họ có tinh thần quật khởi rất cao, nhưng không ngóc đầu lên được chỉ vì thiếu giáo dục: Chỉ koảng 45% biết đọc và viết. Số sinh viên theo học đại học hàng năm chỉ khoảng 5.000 người, tức khoảng 0,06% dân số, đa số là con nhà giàu. Số người tốt nghiệp đại học trong cả nước cũng chưa đến 1%. Hậu quả:

1.- Đất nước không phát triển được: Giai cấp hạng cao chỉ có 2% nhưng đã nắm 44% lợi tức quốc gia. 80% dân chúng sống dưới mức nghèo khổ. Lực lượng lao động có khoảng 3.600.000 người, nhưng đa số không có tay nghề vì thiếu trình độ, nên lợi tức rất thấp. Mức sinh sản lại quá cao trong khi tài nguyên khai thác không đáp ứng kịp, nên ngày càng nghèo thêm. Vì không hiểu biết phương pháp giữ vệ sinh và ngừa bệnh, AIDS/HIV lan tràn.

2.- Không thoát ra khỏi được mê tín dị đoan: Mặc dầu có đến 80% theo Thiên Chúa Giáo, đa số vẫn còn tin vào phép phù thủy (Voodoo) mà cha ông họ đã mang theo từ đất mẹ. Lối khám bệnh và chửa bệnh bằng phép phù thủy còn rất phổ biến. Ít ai được hưởng các tiến bộ của y khoa.

3.- Không thể xây dựng dân chủ: Hoa Kỳ đã giúp soạn cho một bản hiến pháp và Pháp đã giúp soạn ra những đạo luật tân tiến, nhưng vì thiếu trình độ nên không áp dụng được. Người dân phán đoán mọi biến cố xẩy ra theo cảm tính hay tin đồn, nên thường bị các chính khách hoạt đầu lừa gạt. Số đảng phái mọc lên như nấm và người ta thường giải quyết các tranh chấp bằng bạo động, thay vì bằng đối thoại và luật pháp. Do đó, các cuộc bạo động xẩy ra triền miên, hết thế kỷ này qua thế kỷ khác.

Thật ra, không phải chỉ Haiti vướng mắc vào tình trạng không phát triển và không xây dựng dân chủ được vì thiếu giáo dục. Nhiều nước ở Phi Châu và Nam Mỹ cũng lâm vào tình trạng này.

Nhìn lại cộng đồng người Việt, chúng ta cũng thấy mặc dầu đã sống gần 30 năm trên đất Mỹ, một quốc gia văn minh và dân chủ nhất thế giới, rất nhiều người Việt vẫn chưa thoát ra khỏi con bệnh chậm tiến mang từ quê nhà sang, vẫn nhìn mọi biến cố theo cảm tính và tin đồn. Tệ hại hơn nữa, những ai không tin như họ đều bị kết án là tay sai Cộng Sản hay phá hoại cộng đồng và có thể bị hành hình nếu cơ hội cho phép...

Bài học của Haiti cho thấy muốn đưa đất nước và cộng đồng đi lên, muốn xây dựng dân chủ, điều kiện trước tiên là nâng cao trình độ giáo dục của dân chúng lên. Không có giáo dục sẽ không có phát triển và không có giáo dục sẽ không có dân chủ.

Hình ảnh của cựu Linh mục Aristide cho thấy giữa ước muốn và thực tế hoàn toàn khác biệt. Muốn đi tới mục tiêu, phải hành động có phương pháp, chứ không thể chỉ xử dụng thiện chí hay võ rừng. Tục ngữ Latin có câu: “Corruptia optimi pessima”. Kẻ tốt nhất khi trở thành xấu sẽ là kẽ xấu nhất. Câu này đúng với Linh mục Aristide.

-- ngongoclan (ngongoclan@thuviet.com), March 13, 2004

Answers

Ngongoclan noi rang :* Bai hoc cua Haiti cho thay muon dua dat nuoc va cong dong di len , muon xay dung dan chu , dieu kien truoc tien la nang cao trinh do giao duc cua dan chung len. Khong co giao duc se khong co phat trien va khong co giao duc se khong co dan chu.*---------- Ket luan nhu tren co nghia la nhung Quoc gia co dan chu hien nay la nhung Quoc gia da co trinh do dan tri cao, Con nhung quoc gia chua co dan chu vi nhung Quoc gia nay chua co trinh do Dan tri cao. The thi nhung quoc gia ma nguoi dan co trinh do hieu biet tuong doi cao, co du cac chuyen gia xa hoi, chuyen vien ve khoa hoc ky thuat, noi chung nhung Quoc gia nay co du dieu kien de phat ve moi mat nhung vi dat nuoc khong may man cua ho, dang bi bon cam quyen doc ac nam tron quyen cai tri , dat nuoc khong co Tu do , Dan chu thi kinh te lam sao ma phat trien duoc nhu nhan loai mong muon. Phai biet va hieu rang , muon phat trien kinh te manh de nang cao doi song co gia tri cua con nguoi, thi dieu kien tien quyet la phai xay dung NEN DAN CHU truoc, vi neu khong co nen dan chu lam can ban cho xa hoi thi xa hoi lai phat sinh ra cac nha doc tai, can buoc tien cua dan toc va la nguyen co gay ra nhieu toi ac chong nhan loai. DAN CHU LA NEN TANG va la dieu kien toi can thiet de phat trien kinh te manh. DAN CHU la nen tang va la moi truong tot nhat de nang cao dan tri, nhan dan co co hoi phat trien moi mat nhu khoa hoc, ky thuat va nhieu chuyen mon khac dap ung day du cho nhu cau va phat trien cua xa hoi. Hai nguyen nhan chinh ma Haiti khong phat trien duoc: thu nhat do la yeu to dia du, mot moi truong hoan toan khong thuan tien, phai noi la het suc bat loi cho su phat trien kinh te cua dan toc dang trong thoi ky ngheo doi. Thu hai la do yeu to lien quan den doi song tam linh, mac dau da so dan Haiti theo dao cong giao nhung ho van con qua nhieu me tin di doan. Dieu nay anh huong rat nhieu den su phat trien ve van hoa , kinh te, xa hoi , khoa hoc va v.v

Vi vay chung ta khong the dem su mat on dinh va nen kinh te ngheo nan cua HAITI de do loi cho nhung yeu to khach quan da gay ra. Hien nhien Chung ta lai cang khong the dua tren nhung kho khan cua HAITI de lam bai hoc dau tranh cho mot VIETNAM TU DO va DAN CHU. Ve van de ton giao : Giao hoi Cong Giao chu truong thuc thi CONG BANG va BAC Ai. Giao hoi Cong Giao KHONG chu truong bao dong de dat toi cung dich , nhung cung khong co van thu nao chinh thuc cua giao hoi Cong giao cam doan viec dau tranh ON HOA de dem lai Tu do va Cong bang cho xa hoi. QUI VA PIANO VA SANO QUI VA SANO VA LONTANO ( nghi bong cua cau nay danh gia tri tren NEN TANG dung dan va vung chac.) Toi keu goi cac anh em hay tiep tuc dau tranh cho mot VIETNAM TU DO DAN CHU va PHON THINH.

-- Saigon (Thudo@vietnam.com), March 13, 2004.

Toi la nguoi cong san dang o nuoc ngoai vi chinh tri toi khong phaila ke an ban nhu bon thang Manh toi ghet thang Manh an ban cua dan vn va thang ngongoclan cung xin an cut thang manh ha may

-- maotrachdong (Boncamquyencsvn@ancut.cho), March 13, 2004.

thang ngongoclan may muon bac trieu tien lam xen dam quoc te ha , ngu dot nhu may ma len mat day doi taokhong theo My nhungtao biet chon caitot cua no tao noidung khong may maymuon xin thang manh ancut ha

-- maotrachdong (Boncamquyencsvn@ancut.cho), March 13, 2004.

Toi de nghi ong maotrachdong khong nen chui nguoi ta qua nang loi nhu the. Nhung y kien hoac doi lap, hoac khac nhau dem ra o dien dan nay la de thao luan ma. Xin ong hieu cho rang nhung y kien chong nhau trong hoi thao khong phai la phan dong, ma la mot y kien xay dung.

-- Saigon (Thudo@vietnam.com), March 13, 2004.

tao cong nhan may noi dung nhung moi lan tao thay may vanhoa di tuyen truyen cho bon thang nong duc manh la tao noi nong len tao phai chui cho da con tuc dan cua tao lu an hai an cut phai khong may

-- maotrachdong (Boncamquyen csvn@ancut.cho), March 13, 2004.

Ong maotrachdong , co le ong dang co don ? thoi thi song co khuc nguoi co luc. Nhan dan VN yeu tu do dan chu luon luon ung ho nhung nguoi nhu Ong , nhung nguoi nhu ong Tran Do, ong Pham que Duong , ong Tran Khue, ong Bui Tin va tat ca nhung ai dang dau tranh cho mot VN tuoi sang chong bon doc tai tham nhung, thoi nat dang cam quyen tai VN. Ong co gang giu suc khoe , tuong lai dat nuoc can den cac ong. Ong noi ong dang o nuoc ngoai, xa que huong ong co gi kho khan khong ? ong co the cho toi E-mail cua ong de toi co the giup ong duoc gi neu ong muon.

-- Saigon (Thudo@vietnam.com), March 13, 2004.

THẾ GIỚI NGÀY NAY CẦN PHẢI TẬN DIỆT NHỮNG BÈ LŨ ĐỘC TÀI ĐỂ DẪN ĐƯA NHÂN LOẠI CÙNG TIẾN LÊN TRONG MỘT CỘNG ĐỒNG THẾ GIỚI VĂN MINH TIẾN BỘ.

HÔM NAY Haiti, NGÀY MAI BURMA, MAI MỐT CUBA VÀ RỒI VIỆT-NAM, BẮC HÀN TRUNG-QUỐC .V.V..VÀ V.V .

-- (tosu_cs@yahoo.com), March 13, 2004.

Cha'u "ngongoclan (ngongoclan@thuviet.com)" oi ,

Ba'c da già, lai hoc hành chang thê nào gioi duoc nhu cha'u, Ba'c biê't duoc diêù này v́ Ba'c cung da duoc doc nhiêù nhung bài cha'u viê't voi nhung "referencing" My, Pha'p ...lung tung , Ba'c chiu thua NHUNG khô nôi v́ già, lâm câm nên Ba'c da loang quang di lac vào ca'i Forum này tu hôm 13 tha'ng 3 dê'n nay...t́m mai cung chua thâ'y duong ra...dê..."truc-diên" "go'p y'" voi "nhà nuoc và Bô Tri'nh-Tri Chung-Uong anh-hùng chô'ng My , ki'u nuoc ta"...Hôm nay ba'c lai loang quang di nhâ`m vào trang cha'u viê't , sau khi doc xong bài viê't Ba'c cung phai khen là cha'u viê't dài, co' ny' tuy nhiên Ba'c chi co' 1 vài thac mac be bé :

1- Ca nuoc ta, ca nhân dân ta, ca bô-dôi ta, tuân theo loi day bao dàng ngoc cua Hô-Chu-Tich vi-dai và Dang Công-San VietNam xa'ng xuô't da thay phiên nhau dung lên chô'ng My, ki'u nuoc, giai-pho'ng miên Nam...duôi bon "Nguy quân, Nguy Dân" ra khoi dâ't nuoc nhung sao bi gio nhà nuoc ta lai "ruoc bon dê'-quô'c My tro lai" môt ca'ch thât ân-cân...ho cha'u, "ny'-do nà nàm sao ? Ba'c chang hiêu thê' lào ca cha'u a ? ( cha'u co' câ`n Ba'c phai "referencing" không ?).

2- Bon "My lai ra tay" o Haiti, cha'u da biê't My là dê'-quô'c thuc- dân moi nhung sao ca'i nhà nuoc và ca ca'i Ḥn Chung-Uong Tri'nh-Chi cua ca'c cha'u lai vuon cu dê cho tui My no' vào Viêt-Nam nhu di cho nhu vây duoc ? Nhà nuoc và ca'i Cuc Tri'nh-chi Chung-Uong cua cha'u da co' biên-pha'p nào dê dê`-pḥng chua ? Cha'u co' hoc nên chac cung biê't : Bon dê-quô'c My vào dê làm an ( Ba'c tam thu dùng chu Business cha'u dung chê nghe không ! ) nhung khi no' làm an th́...no' cung lai dem vào môt bâ`y Xia, môt bâ`y gia'n-diêp...gài ngay o ca ca'i nhà nuoc cha'u nua do' )

Ba'c cha hiêu ǵ sâ't ca.

-- nguoicaoniên (xuanhutra'idâ't@yahoo.com), March 14, 2004.

DM thang nguy gia tu xung la NCN, la dan HN goc, la "lay chi nhan thay cuong bao", "lay dai nghia de thang hung tan", etc (sic). DM cai thang ngay xua la kho xanh kho do, den doi My thi duoc them doi bot-do-so voi khau M16 suot ca cuoc doi chi co mot career la bucac liemdit Tay-My cam sung ban lai dong bao que huong dan toc that dang tom. Cai bo mat dao duc gia cua may da roi tuot mat tu luc nao roi. Hien nguyen hinh la another VNCH animal

-- Nguy gia o Phu Lang Sa cam di (DMthangNCN@VNCHbucac.com), March 14, 2004.

Cháu "Nguy gia o Phu Lang Sa cam di (DMthangNCN@VNCHbucac.com)" ơi,

Bác cám ơn cháu đă viết gởi Bác những lời lẽ rất là có học thức .

Bác lại lẩm cẩm xin được hỏi cháu một câu nữa :

Ở trong nứơc hiện nay được bao nhiêu ngừơi cao đỉnh trí-tuệnhư cháu ? tŕnh-độ cao như thế Bác nhất-định là Cháu và Nhà Nứơc Ta sẽ Tiến Nhanh Tiến Mạnh trên đừơng su-nghiệp Xuất-Cảng Đàn Bà Con Gái Việt-Nam qua Đài-Loan .

Cám ơn cháu trước

-- nguoicaoniên (xuanhutráiđát@yahoo.com), March 15, 2004.

Anh ban « May Ong Nguy Gia Gia Doi Lam » (Nguycaonien@CHDTdeugiadoi.com),

Moi doc qua nhung gịng chu anh viê’t voi dân-chung thât « hiên- dai » voi ông R.Nixon – R. T.D.Nixon , Watergate…tôi thâ'y qua thât là anh ban doc nhiêù hiêu rông NHUNG…khô nôi, tôi là môt nguoi già… chang duoc hoc cao nhu anh nên tôi lai chang biê’t dê’n ca’i goi là " ta’c-phâm Victory Without War " cua ông Nixon, Ni-Xiê’c …mà tôi lai chi xu dung nhung câu van-hoa’ cu ky ngày xua tôi co’ lom bom hoc duoc, do’ là câu : BÂ’T-CHIË’N TU-NHIÊN THA`NH anh ban oi – thât da’ng tiê’c cho anh, anh da không duoc doc nhung sa’ch cu cua nhung nguoi già nhu chu’ng tôi dê ngay lâp tu'c da dua tôi ra « toà- a’n nhân-dân » gan ngay cho ca’i tôi « phuong dao chi’ch vê`mat van- hoa’ » du’ng nhu « truyê`n-thô’ng cua nhà nuoc VNDCCH trong nhung nam dâ’u tô’ « cuong-hoà dia-chu ».

Dê`-câp dê’n chuyên « referencing », ca’i chu này thu’ thât tôi cung không duoc biê’t v́ tôi không hoc tiê’ng Anh, tiê’ng My nhu anh nên tôi chi doa’n ṃ dich ra tiê’ng Viêt ḿnh là « dân chiê’u, dân chung » nê’u không duoc chinh xa'c cung xin anh « bo lôi » cho môt ke già không "hiên-dai", tôi da chi no’i môt ca’ch thât « mâp mo » voi tâ’t ca ca’c bang-huu trong nuoc cung nhu ngoài nuoc khi viê’t trong Forum này tôi xin duoc chép lai :

CHi'NH NHUNG NGUOI DANG CÂM QUYÊN HIÊN TAI BAT BUÔC TU-BIÊ'N-THÊ hoac TU-HUY-DIÊT cung chi'nh voi duong lô'i ho DA THUC-HIÊN,DANG THUC HIEN; Cung chi'nh v́ su "LON MANH ho DANG CO’ và SE CO’ " Tôi lai xin duoc nhâ'n manh thêm : NHUNG KE DANG CÂM QUYÊN HIEN TAI O VN CHI’NH HO CUNG BIÊ’T DUOC DIÊU NA`Y NHUNG HO KHÔNG THÊ LA`M DUOC DIÊU G̀ KHA'C HON LA`VÂN TIÊP TUC DI DÊ'N HÔ' THẲM.

Tôi nghi môt nguoi co’ hoc thuc, thông-minh^hiên-dai nhu anh cung da biê’t LIÊ`U THUÔ’C DÔC MA` NHA NUOC và BÔ TRI’NH-CHI CHUNG-UONG tai HàNôi DA, DANG và SE PHAI TIÊ’P TUC UÔ’NG là ǵ rố phai không ?.

Anh ban oi, Không hiêu anh da co’ dip duoc doc nhung bài tôi viê’t lai rai tu ngày 13/3 dê'n nay không ? 13/3 ngày dâù tiên t́nh co tôi "lac lô'i" vào Forum này, tôi viê't lom bom, lâm câm vê nhung ǵ liên quan dê’n tu-tuong, phuong ca’ch hành-dông cua riêng tôi tâp trung là : CHU-NGHIA VIET NAM ( chu-nghia Nuo'c Mam )và 4 chu CHI’- NHÂN và DAI-NGHIA cua cu Nguyên Trai ngày xua trong cuôc khoi nghia kha’ng Minh ( chô’ng ngoai-bang ) tôi cung không hiêu tai sao tôi lai không co' duoc quyê`n xu-dung 4 chu CAO DEP do’ ( hay là nhà nuoc ta cung da xin "ban-quyê`n kâù-trung tai toà a'n quô'c-tê' Lahaye rố )dê lât dô bon câ`m quyê`n và nhung tên cua ca’i goi là « Bô Tri’nh-chi chung uong tai HàNôi » phan dân hai nuo’c, tham nhung bo’c lôt, dôc tài, xuân-dông phan bôi ngay chi’nh ca ông Hô`-Chi’- Minh nguoi da dua chu’ng vuon lên duoc nhu ngày nay , tôi xin duoc nhac lai khâu-hiêu khi ông Hô` c̣n sô’ng , khâu hiêu viê't ngay duoi nhung chu Viêt-nam Dân-Chu Công-Hoà do' : DÔC-LÂP – TU-DO – HANH- PHU’C

Tôi da không phu-nhân vê 2 chu DÔC-LÂP ( hay t́m doc nhung bài tôi da viê’t ) NHUNG TU-DO O CHÔ NA`O ? HANH-PHU’C O DÂU ? tôi co' câ`n phai « referencing » không ban ?

Tai sao tôi da’m xu dung 4 chu cua cu Nguyên Trai, thât gian-di :

DAI-NGHIA : thuc hiên 4 chu TU-DO – HANH-PHU’C cho 80 triêu nhân- dân Viêt-nam

CHI’-NHÂN : Tiêu diêt bon goi là nhà nuoc và ca’i goi là « Bô Tri’nh- Chi Chung Uong » mà thôi – Bâ’t k`y chu’ng lân trô’n o xo' xinh nào, o quô’c-gia nào tôi vân chu-truong nhu nhung nguoi Do-Tha’i dô’i xu voi bon Ghét-ta-Pô truy t́m và dân giai chu'ng vê nuoc dê nhân-dân xét xu.

Anh ban oi, Khi anh da co’ thê viê’t duoc nhung gịng chu tôi xin phép anh duoc tr’ich dang duoi dây :

………………………………………………………………………………………………………………………………………… « Nhung cai xau cua che do cam quyen hien nay ai cung biet, va bang cach nay hay cach khac nguoi ta cung dang dau tranh voi no, de che do nay tro nen tot dep hon hay it ra no cung phai thay doi di neu khong muon bi lich su dao thai. Nhieu nguoi yeu nuoc da len tieng ve nhung van de nhuc nhoi cua xa hoi VN trong nuoc hien nay trong do co nhieu nguoi yeu nuoc chan chinh da dong gop phan khong nho vao su nghiep giai phong dan toc khoi ach ngoai bang nhu cac ong Vo Nguyen Giap, Phan Dinh Dieu. Ngoai ra con hang trieu nhung con nguoi tre tuoi nhiet huyet khac dang ngay dem lao dong va hoc tap voi ly tuong phuc hung dan toc VN …………………………………………………………………… »

Tu'c là chi'nh anh, anh cung phai xa’c dinh ca’i goi nhà nuoc hiên tai dang cuoi dâù cuoi cô nhân dân trong nuoc này cân phai duoc thay dôi và dac-biêt voi câu « khong phai la duoi su lanh dao cua DCS nhu cac ong van thuong xuyen vu khong, noi xau » anh cung dông y’ voi tôi là Dang Công San VN cung da bi khai tu tu lâu ( xin lai nhac anh hay t́m doc nhung bài tôi da viê’t dù tôi viê’t không nhiêù nhu ca’c bang huu kha’c )vây là chu'ng ta cùng là "dô`ng-cha'y" mà.

Thua anh ban, tôi , ca’-nhân tôi tôi không hê bao gio da’m phô- truong v́ nhu ban cung vua duoc biê't dê'n ngay ca ca'i chu "referencing" mà tôi c̣n không biê't huô'ng chi no'i ǵ duoc nhung chuyên kha'c NHUNG v́ t́nh nghia "dô`ng-cha'y" tôi thu’ thât voi anh ban « con nguoi cua tôi không re tiên nhu ban nghi lâ`m dâu ban oi , chi cân 1 vi’-du thât nho nho : Gia’-tri cua 1 Gia’m-Dô’c môt co-quan nhà nuoc hiên nay o trong nuoc 1 tha’ng duoc 300 dollars phâ`n tôi khô nôi lai bi bon nuoc ngoài tra gâ’p hon 15 lân sô' tiên 300 dollars 1 tha’ng ban à và tuy co’ hoi hoi « dat gia’môt ty' » nhung tôi thiê't nghi tôi vân co’ quyên yêu nuoc phai không ban? ( hay là tôi lai phai làm don xin voi nhà nuoc ta dê duoc phép yêu nuoc ho ban ? ) tôi yêu nuoc tra'i nguoc lai voi nhung vi trong ca'i mà ban goi là "nhà nuoc ta " bang ca’ch goi tiên bac vê quê nhà hàng tha’ng… (cung nhu tram ngàn nhung Viêt-Kiêù kha’c) …tôi chac chan ban se không dua tôi ra toà a'n nhân-dân vê`tôi goi tiên vê nuoc, goi tiên là… « phan-dông, chô’ng pha’ nhà nuoc » phai không ban ?

Tôi lai râ’t thành thât cam on ban da chu’c tôi duoc…. … « sap het doi »…nhung cung lai chi'nh v́ « sap hê’t doi » nên tôi cung chi uoc mong truoc khi nham mat duoc nh́n thâ’y môt nuoc Viêt Nam voi 80 triêu nguoi dân co’ duoc Tu-Do, An-Sinh, Thinh-Vuong…và nhung nguoi con ga’i ViêtNam da’ng thuong không bi dem ra ba’n dâ’u gia’ cho bon "dui què su't me" Dài-Loan ( phai chang dô’i voi ban do’ là « huong tien bo dan chu tot dep hon trong tuong lai » mà ban dang tham gia voi nhà nuoc ta dê tiê’p tuc « tiê’n nhanh, tiê’n manh »

Trong Forum này, tôi không da’m « day doi » v́ « doi » co’ ǵ dâu dê tôi phai « day » mà tôi lai chi mong moi duoc « day nguoi » , nhung nguoi nhu ban voi nhung loi le du'ng dan, nghiêm chinh .

Anh ban cua tôi oi, Lai no’i dê’n 2 chu « liêm-si » …anh làm tôi hoi ngac nhiên…v́ tôi da nghi …anh không biê’t 2 chu này… giô'ng nhu bon "nhà nuoc ta" cua anh nhung tôi chi mâ’t Liêm-Si khi nào tôi luu- manh, tham nhung, an cuo’p , an cap , bo’c lôt mô hôi xuong ma’u cua nguoi dân i’t hoc, dang quan quai nai lung « lao-dông » trên ca’c manh vuon o khap vùng thôn quê ViêtNam dê cung không du an ngày 2 bua trong khi nhung tên thiêu-sô'mà anh dang goi là nhà nuoc và con cha’u bè dang chu’ng nhà cao cua rông, xe cô hiên-dai tô’i-tân, ném tiê`n qua cua sô… Tôi co’ liêm-si hay anh và bon chu’ng co’ liêm- si ?

No’i dê’n 2 chu « truc-diên » « go’p y’ »….chà chà hoi kho’ ban oi, nhung anh chàng da « truc-diên và go’p y’ » voi nhà nuoc và cung da duoc nhà nuoc « uu-dai » dê cho vào « duong-suc » tai mâ’y ca’i nhà « nghi ma’t » do’ moi chi’nh là chu « referencing » mà ban muôn tôi dua ra làm bang chung phai không ban ? Tuy nhiên, cu yên-tâm, tôi, chu'ng tôi se co' dip dê "truc-diên" dê "go'p y'" voi anh và "nhà nuoc ta" cua anh.

Anh ban cua tôi oi, Tôi râ’t thi’ch câu kê’t-thu’c bài viê’t cua anh :

(Vi toi da co khong dung nhung ngon tu tuong doi thô tuc mot chut nhung chinh xac de mieu ta ve cac ong).

Vâng sao anh lai không dùng nhung ngôn-tu b́nh thuong anh xu dung mà lai c̣n « kha’ch sa’o » voi tôi , chu’ng ta là nguoi nhà ca ban à, cu tu-nhiên dùng nhung ngôn-tu quen thuôc cua ban.

-- nguoicaoniên (xuanhutraidăt@yahoo.com), March 15, 2004.